Zmiany klimatu ma istotny wpływ na różne dziedziny życia gospodarczego. Także w winiarstwie – zwłaszcza w uprawie winorośli i produkcji wina – uwarunkowania klimatyczne są coraz bardziej odczuwalne w wielu krajach i regionach winiarskich. Ekstremalne temperatury, ulewne deszcze, powodzie, gwałtowne przymrozki, gradobicia, wichury, susza i braki wody gruntowej, pożary i inne – zmieniają warunki rozwoju winorośli, wielkość produkcji oraz charakter wina.

Skutki zmiany klimatu dla produkcji wina

Widocznym skutkiem zmian klimatu jest spadkowy trend produkcji wina na świecie. Przewiduje się, że w 2024 roku produkcja wina będzie najmniejsza od 60 lat. Nakłada się na to spadek konsumpcji wina, co stwarza bardzo trudne warunki ekonomiczne dla setek tysięcy winiarzy i pracowników sektora winiarskiego w wielu krajach.

Zmiany klimatu wpływają także na cechy jakościowe wina oraz uprawiane odmiany winogron. Zwłaszcza ocieplenie i wysokie temperatury mają w tym względzie istotne znaczenie. Cieplejszy klimat prowadzi do szybszego dojrzewania winogron i dlatego wymaga wcześniejszych zbiorów. Pod wpływem słońca kwasy zawarte w winogronach są stopniowo zastępowane cukrem, który podczas produkcji wina wytwarza alkohol. Wzrasta zawartość cukru w ​​winogronach, przez co uzyskuje się wino bardziej alkoholowe. Np. w Niemczech, słynących z produkcji Rieslinga, wino staje się zbyt słodkie lub alkoholowe.

Według Międzynarodowej Organizacji ds. Winorośli i Wina (OIV) można odnotować stały wzrost zawartości alkoholu w winie. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w regionie Morza Śródziemnego, gdzie często można spotkać wina o zawartości alkoholu bliskiej 15%. Stanowi to również problem handlowy, ponieważ preferencje konsumentów kierują się coraz bardziej na lżejsze wina.

Ponadto zmieniają się warunki rozwoju winorośli i winogron. Bez zapowiedzi pada deszcz, występują bardzo suche wiosny (w czasie, kiedy roślina rośnie i ma większe zapotrzebowanie na wodę), pojawia się nieoczekiwany grad, który niszczy winnice, utrzymuje się nadmierna wilgotność w okresach wzrostu wegetatywnego. Wszystko to powoduje, że choroby również się zmieniają, mutują i przemieszczają.

Hiszpański region Priorat – wiele liści i winogron jest całkowicie suchych i spalonych przez słońce. Produkcja zmniejszyła się o 30–50%.

Podatność i odporność regionów winiarskich na zmiany klimatu

Naukowcy Uniwersytetu Ca’Foscari oraz Eurac Research przeprowadzili badania wrażliwości na zmianę klimatu ponad 1000 chronionych nazw pochodzenia europejskich win. Obliczono także zdolność adaptacyjną każdego z oznaczonych geograficznie regionów, uwzględniając różne scenariusze klimatyczne oraz uwarunkowania regulacyjne i społeczno-gospodarcze każdego regionu uprawy winorośli. Wyniki badań opublikowano w czasopiśmie Nature Communications.

Podatność oraz odporność winiarstwa na zmiany klimatyczne jest zróżnicowana, m.in. w zależności od położenia regionu winiarskiego.

Kraje i regiony winiarskie o największej wrażliwości na zmiany klimatyczne:

• Rumunia, Chorwacja;
• Bułgaria, Włochy, Węgry.

Kraje i regiony winiarskie o najniższej ekspozycji na zmiany klimatu:

• Portugalia, Wyspy Kanaryjskie (miejsca o wpływie atlantyckim);
• Holandia, Belgia (miejsca o wyższych szerokościach geograficznych).

Szczególnie podatne na zmiany klimatu są południowe obszary Europy, znajdujące się w pobliżu oddziaływania maksymalnych wartości granicznych temperatur dla uprawianych tam odmian winorośli.

Odporność regionów winiarskich na zmiany klimatu

Trzy składniki tworzą wskaźnik odporności regionów winiarskich na klimat – podatność, wrażliwość i zdolność adaptacyjna – łącznie wskazują  podatność regionów na niekorzystne skutki zmian klimatycznych. W ten sposób wyznaczono grupy regionów o podobnych cechach, wskazując równocześnie na możliwości tworzenia sektora winiarskiego bardziej odpornego na zmianę klimatu.

Podatność (exposure) i wrażliwość (sensibility) europejskich regionów winiarskich oznaczonych pochodzeniem geograficznym na zmiany klimatyczne:

Ponad 50 regionów winiarskich ma bardzo wysoką podatność na zagrożenia klimatyczne. Są to liczne obszary w Bułgarii, w okolicach Morza Czarnego, Rumunii, Węgier, Włoch (m.in. Trebbiano d’Abruzzo, Lambrusco Mantovano) czy Hiszpanii (m.in. Sierra de Salamanca).

W nadchodzących dziesięcioleciach regiony te staną w obliczu najsilniejszych negatywnych skutków ze względu na wysoki poziom narażenia i wrażliwości oraz ograniczone zasoby adaptacyjne. Niektóre z nich zaczęły już stosować w swoich przepisach produkcyjnych określone strategie mające na celu przystosowanie się do zmiany klimatu.

Dużą grupę regionów charakteryzuje wysoka podatność na zagrożenia, co wystawia je na poważne skutki zamiany klimatu. Przykładami są południowo-wschodnie regiony Francji (np. Côtes de Provence), północne Włochy (np. Conegliano Valdobbiadene Prosecco), Słowacja (np. wschodnia Słowacja), Półwysep Iberyjski (m.in.  Alentejo w Portugalii i Rioja w Hiszpanii) oraz niektóre regiony Apeninów .

Regiony tych grup są bardzo zróżnicowane pod względem ekspozycji, wrażliwości i zdolności adaptacyjnych, dlatego ich cechy indywidualne – różnorodność uprawianych odmian, dostępność zasobów do adaptacji lub wielkość oczekiwanych zmian warunków klimatycznych – zadecydują o przyszłym rozwoju ich odporności klimatycznej.

Strategie dostosowawcze do zmian klimatu

Dla wyznaczenia zdolności adaptacyjnej winnic na danym obszarze wzięto pod uwagę kilkanaście wskaźników, takich jak struktura ludności, stabilność finansowa, potencjał zasobów ludzkich, cechy naturalne terytorium. Na ich podstawie można wskazać przedsięwzięcia adaptacyjne, jakie umożliwią zwiększenie odporności regionów na zmiany klimatu, takie jak:

• dostosowanie procesów uprawy winorośli w regionach o wysokim poziomie narażenia, np. odpowiednie prowadzenie winorośli,  nawadnianie, modyfikacja struktury winnic czy stosowanie roślin okrywowych.

Zabiegi te pozwalają na modyfikację powiązań między winoroślą a środowiskiem (np. poboru wody i składników odżywczych), a także zmianę warunków mikroklimatycznych w winnicach (np. narażenie na promieniowanie słoneczne), przyczyniając się do zmniejszenia negatywnych skutków zmian klimatycznych.

• dostosowanie proporcji i składu mieszanek win lub stopniowe wprowadzanie nowych odmian. Tak dzieje się obecnie na przykład w regionie Bordeaux, gdzie do dozwolonych przepisami odmian wprowadzono nowe, bardziej przystosowane do zmian.

Najsilniejsze skutki klimatyczne wystąpią w najbardziej narażonych i wrażliwych regionach, co może spowodować znaczące zmiany w charakterystyce wina – zwłaszcza w jego typowości wynikającej z określonego terroir. W skrajnych przypadkach konieczne mogą być działania adaptacyjne wykraczające poza zarządzanie winnicami, takie jak przeniesienie winnic do nowych warunków klimatycznych.

Zdolność adaptacyjna europejskich regionów winiarskich

O ile ekspozycja i wrażliwość determinują potrzebę pewnego rodzaju adaptacji, o tyle zdolność adaptacyjna pozwala poznać potencjał danego regionu do stosowania różnych strategii.

Strategie – takie jak na przykład przenoszenie winnic na wyższe obszary lub wykorzystywanie korzystnych nisz mikroklimatycznych – mogą być bardzo skuteczne na górskich obszarach uprawy winorośli, lecz niemożliwe w innych regionach. Dlatego zdolność adaptacyjna górskich regionów północnych Włoch (Piemont, Adyga) oraz części wyżej położonych obszarów północnej Hiszpanii (Rioja, Somontano) jest wysoka. Z kolei takich zdolności (z racji położenia) nie mają na przykład – ogromny, hiszpański region winiarski Castilla la Mancha czy francuski Bordeaux.

Podobnie nawadnianie winnic może zwiększyć zdolność przystosowawczą regionu, lecz wiąże się to z wysokimi obciążeniami ekonomicznymi. Wysokimi kosztami pracy, dostępnością wody oraz zniesieniem regulacji prawnych (w wielu regionach nawadnianie winnic jest zakazane). Dlatego opcja ta  jest możliwa do realizacji głównie w regionach o wystarczających zasobach społeczno-gospodarczych.

Zwłaszcza na Półwyspie Iberyjskim produkcja wina będzie podlegać większym ograniczeniom adaptacyjnym związanym z suszą, niż w innych regionach Europy. Hiszpania będzie musiała zwiększyć obszary nawadniane, jeśli nie chce pogorszenia smaku i koloru win produkowanych w środkowej i południowej części półwyspu.

Niektórzy zyskują na zmianach klimatu?

Zmiana klimatu nie jest szkodliwa dla wszystkich – niektóre regiony z niej skorzystały. Dotyczy to głównie regionów o bardzo niskiej wrażliwości, zwykle położonych w chłodnych warunkach klimatycznych. Strategie w takich przypadkach obejmują identyfikację już uprawianych odmian, które mogłyby skorzystać na przyszłych warunkach klimatycznych i stopniowe rozszerzanie ich uprawy lub wprowadzanie nowych odmian. Należy jednak zwrócić uwagę na ograniczenie negatywnych skutków ekologicznych związanych z przejściem z intensywnej uprawy winorośli na systemy naturalne i półnaturalne.

Przykładem korzystnego wykorzystania zmiany klimatu jest winiarstwo Niemiec.

„Jesteśmy wielkimi zwycięzcami zmian klimatycznych. Podobnie jak w innych krajach Europy, lato w Niemczech stało się cieplejsze i dłuższe, co spowodowało, że winogrona dojrzewały szybciej i były bardziej niezawodnie”

 – Dirk Würtz, niemiecki winiarz i dziennikarz zajmujący się winiarstwem.

Zmieniający się klimat pozwala na większą różnorodność winogron w wielu miejscach. Niemieccy winiarze, od dawna są znani z win Riesling i Gewürztraminer ale cieplejsze wiosny i lata pozwoliły na rozwój uprawy takich odmian jak Cebernet Sauvignon czy Syrah i produkcję jakościowych win czerwonych.

Zmieniający się klimat może sprzyjać także powstawaniu nowych regionów winiarskich. Na przykład południowa Anglia, gdzie wysokiej jakości uprawa winorośli była wcześniej mrzonką, obecnie produkuje wspaniałe wina musujące na bazie Pinot Noir i Chardonnay. Problem polega jednak na tym, że niestabilność pogodowa nie ustanie i nawet obszary takie jak Anglia mogą ponieść surowe konsekwencje.

•  Link do artykułu Nature Communications – este enlace >